Dramaty – Elias Canetti

Niniejszy tom – i należy to wyraźnie podkreślić – jest więc, nolens volens, pierwszą prezentacją całości znanego nam dorobku dramaturgicznego Eliasa Canettiego w języku polskim. Przekładu wszystkich trzech tekstów podjął się przy tym znamienity krakowski tłumacz Ryszard Wojnakowski. Dzieje się to niemal po trzech dekadach od śmierci noblisty, a w przypadku Komedii próżności po dziewięćdziesięciu latach od daty powstania utworu. Czy wydawniczy i translatorski trud jest uzasadniony? Czy mimo upływu czasu teksty Canettiego mogą wciąż wzbudzać zainteresowanie współczesnej publiczności? Czy mówią coś nie tylko o epoce, w której postały, ale i o kondycji człowieka w ogóle, zachowując swą aktualność także i dziś?

Tom otwiera więc Wesele. Sztukę Canetti napisał w roku 1932, na prapremierę musiała ona poczekać ponad trzy dekady, bo do roku 1965, kiedy to wywołała oburzenie krytyków i publiczności. […] . Fasadowa moralność bohaterów dramatu, a właściwie jej brak, ujawnia się dobitnie podczas tytułowej uroczystości. Rytuał wesela pozwala bowiem na zestawienie ze sobą w jednym obrazie postaci o różnej proweniencji i statusie społecznym, możliwe jest też zdiagnozowanie konfliktów i podskórnych motywacji, jakie nimi rządzą. […] Powstała w latach 1933–1934 Komedia próżności przenosi nas do bliżej nieokreślonego państwa, którego władze zakazują swoim obywatelom używania lusterek, robienia i posiadania fotografii. Dodatkowo wydany zostaje bezwzględny nakaz zniszczenia wszystkich wymienionych przedmiotów, odstępstwa zaś mają być karane śmiercią. […] Podobnym schematem konstrukcyjnym posługuje się Elias Canetti w swoim ostatnim opublikowanym dramacie, jakim jest Do chwili ostatniej z 1956 roku. Tym razem autor przenosi nas gdzieś w odległą przyszłość, w której udało się zbudować społeczeństwo pozbawione lęku przed śmiercią.

Wszystkie trzy zaprezentowane tu po raz pierwszy w języku polskim dramaty Eliasa Canettiego układają się więc w swoistą całość. Choć powstawały w różnych okresach i z odmiennych pobudek, łączy je swoisty rozrachunek ze społeczeństwem czy raczej z mechanizmami ujawniającymi się pomiędzy władzą, masą a jednostką. To zbliża dramaturgię noblisty do jego utworów prozatorskich i głównych tematów, jakie poruszał już od wczesnych lat trzydziestych XX wieku. Mimo upływu lat jego teksty zdają się coraz bardziej zyskiwać na aktualności, autor zaś swą intuicją i stawianymi diagnozami znacząco wyprzedzać własną epokę.

Z wprowadzenia Pawła Zarychty

***

Elias Canetti (1905-1994)

Urodzony w Bułgarii, zamieszkały w Wiedniu, Londynie i Zurychu, niemieckojęzyczny pisarz, poeta, tłumacz pochodzenia żydowskiego. Przez lata zgłębiał zagadnienia związane z psychologią tłumu, wpływem władzy i kultury na jednostkę, patologicznymi formami władzy, ze szczególnym uwzględnieniem faszyzmu, i wykorzystywanymi przez nie technikami wpływu i manipulacji. Swoje przemyślenia i wnioski zawarł w  słynnym eseju Masa i władza (Masse und Macht, 1960 r.), a także trylogii autobiograficznej: Ocalony język (Die gerettete Zunge. Geschichte einer Jugend, 1977 r.), Pochodnia w uchu (Die Fackel im Ohr. Lebensgeschichte 1921-1931, 1980 r.), Gra oczu (Das Augenspiel. Lebensgeschichte 1931-1937, 1985 r.). Wybitny aforysta (Prowincja ludzka. Zapiski 1942-72 – Die Provinz des Menschen. Aufzeichnungen 1942–1972, 1973 r., polski zbiór aforyzmów Myśli, 1976 r.) i dramaturg. W 1981 roku wyróżniony literacką Nagrodą Nobla.

***

Projekt powstał dzięki dofinansowaniu Fundacji Gutenberg

Dofinansowano przez Literar-Mechana Wien

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury