Do nieznajomej dziewczyny – Robert Musil

„Wszelkie sprawy przedstawiał i roztrząsał zawsze z naukową dociekliwością, z ogromnym sceptycyzmem i często z melancholijną ironią, która wraz z satyrycznym spojrzeniem na starą c.k. Austrię, będącą dla pisarza tylko szczególnie jaskrawym przykładem ogólnego kryzysu współczesnego świata, ukształtowała nie tylko treściową, ale i formalno-stylistyczną warstwę Człowieka. Zresztą treść i forma są u Musila z reguły nierozerwalnie ze sobą zrośnięte i jako całość wyrażają zasadniczą ideę autora, że konformizmowi zastanej rzeczywistości należy wciąż przeciwstawiać twórcze wątpienie i świadomość różnorakich możliwości, tkwiących w wolnym człowieczeństwie, a tłamszonych przez potworny, „zglajchszaltowany” mechanizm naszych czasów, przez ideologie i systemy”.

„Musil był swoistym, przekornym moralistą, który wykraczał daleko poza przyjęte normy i pojęcia, był typowym outsiderem. Patrząc na wszystkie zjaw iska z perspektyw y wiecznie pytającego myśliciela-artysty, chadzał również in politicis własnymi drogami, błąkał się, podważał stanowiska i doktryny, bronił swej osobistej autonomii, by wreszcie znaleźć się sam na sam z czasami pogardy, niczego nie aprobując i niczego nie odrzucając w zupełności”.

Egon Naganowski, Sam przeciw wszystkim, „Przegląd Zachodni”, 4/1969.

*

Musilowskie teksty sprawiają wrażenie niezwykle gęstych, przenikają się w nich wątki z zakresu refleksji socjologicznej, epistemologicznej, etycznej i estetycznej. Tym, co jednoczy tę problematykę, jest perspektywa, z której autor ją podejmuje. Jego spojrzenie skupia się na dialektyce rozgrywającej się między indywidualnym doświadczeniem a obiektywnymi strukturami społecznymi. Z tej perspektywy znaczenie kategorii myślenia polega na tym, że zakłada ono nieustanną oscylację między tymi biegunami: struktury społeczne rozpatrywać można jako obiektywizacje myśli jednostek, ale wytworzona w ten sposób przedmiotowość społeczna określa warunki, w których indywidualne myślenie zachodzi. Poprzez medium myślenia jednostka poznaje te struktury, ale poznając je, zdobywa jedynie wiedzę o własnym uwikłaniu w społeczną ogólność.

T. Jativa, Robert Musil i problem myślenia. O epistemologicznych aspektach narracji literackiej, „Tekstualia”, nr 1 (56) 2019