Bacon. Logika wrażenia – Gilles Deleuze

Zadanie malarza polegałoby więc na tym, by pokazać pewnego rodzaju pierwotną jedność zmysłów oraz sprawić, by wielozmysłowa Figura stała się widzialna. Ale ta operacja jest możliwa tylko, jeżeli wrażenie z tej lub innej dziedziny (tutaj wrażenie wzrokowe) jest w bezpośrednim kontakcie z siłą życiową, która przelewa się przez wszystkie dziedziny i przecina je. Tą mocą jest Rytm, głębszy niż wzrok, słuch etc. Rytm pojawia się jako muzyka, gdy angażuje poziom słuchowy, lub jako malarstwo, gdy angażuje poziom wizualny. Taka jest „logika zmysłów”, powiedział Cézanne, nieracjonalna, pozamózgowa. Ostatecznie jest to stosunek rytmu i wrażenia, który w każdym wrażeniu umieszcza poziomy i dziedziny, przez które przechodzi. Ten rytm przebiega cały obraz, podobnie jak przebiega utwór muzyczny. To skurcz-rozkurcz: świat, który okala mnie i zabiera moją jaźń [moi], jaźń, która otwiera się na świat oraz otwiera sam świat”.

***

Gilles Deleuze (1925-1995)

Był jednym z najbardziej wpływowych i płodnych francuskich filozofów drugiej połowy XX wieku. Deleuze definiował filozofię jako dziedzinę polegającą na tworzeniu pojęć a samego siebie określał mianem „czystego metafizyka”. Był wieloletnim wykładowcą  Université Paris 8 Vincennes – Saint-Denis. Napisał ponad 20 książek. J-F. Lyotard nazwał jego dzieło „filozofią wieży babilońskiej”. Jego żoną była Denise Paul „Fanny” Grandjouan, tłumaczka H.D. Lawrence’a. Całe życie mieszkał w Paryżu, podróże uważał za nieprzyjemny obowiązek zawodowy. Zginął śmiercią samobójczą wyskakując z okna swojego apartamentu, gdy z powodu złego stanu zdrowia nie mógł już kontynuować pracy naukowej.

Opublikował liczne studia z historii filozofii poświęcone: Hume’owi (1953), Nietzschemu (1963), Kantowi (1964), Bergsonowi (1968), Spinozie (1968), Leibnizowi (1988) i Foucaultowi (1986). Za pierwszą książkę napisaną „we własnym imieniu” uważał Różnicę i powtórzenie (1968), w której przedstawił koncepcję różnicy niepodporządkowanego tożsamości. Zajmował się także estetyką oraz filozofią sztuki i literatury, czego wyrazem są: dwutomowe studium na temat kina (1983, 1985), monografie Prousta (1964), Kafki (1975) i Sacher-Masocha (1967) oraz brytyjskiego malarza Francisa Bacona (1981). Przyjaźnił się z Félixem Guattarim, aktywistą społecznym i psychoanalitykiem, z którym realizował projekt Kapitalizmu i schizofrenii, do którego należą: „filozoficzny bestseller” Anty-Edyp (1972) oraz Tysiąc plateau (1980). Ich ostatnia wspólna książka, Co to jest filozofia? (1981), stanowi próbę podsumowania prawie 30-letniej twórczości. Na przełomie lat 1989 i 1990 udzielił przed kamerą 8-godzinnego wywiadu przeprowadzonego przez swoją uczennicę i przyjaciółkę Claire Parnet, L’Abécédaire de Gilles Deleuze (1996). Rozproszone artykuły Deleuze’a zebrane zostały w trzech tomach: Negocjacje 1972-1990, L’Île déserte et autres textes: textes et entretiens 1953–1974, Deux régimes de fous: textes et entretiens 1975–1995.

***

Francis Bacon (1909–1992)

Brytyjski malarz-samouk. Przeciwnik abstrakcji, należał do nurtu ekspresjonistycznego i figuratywnego, uznawany za czołowego twórcę sztuki egzystencjalnej i jednego z najwybitniejszych malarzy współczesnych. Początkowo uległ wpływom surrealizmu, kubizmu i Picassa. Własny styl ukształtował w latach 50. XX w. Był twórcą wszechstronnie oczytanym i niezależnym myślicielem. W rozmowie z francuskim krytykiem sztuki Michelem Archimbaude, zapytany, jacy malarze współcześni są dla niego ważni, odpowiedział: „Po Picassie chyba już nikt. Od dawna nie podziwiam nikogo. A już młodzi malarze wydają mi się w ogóle bardzo mało interesujący. Nigdzie na świecie, ani w Wielkiej Brytanii, ani we Francji, ani w Stanach Zjednoczonych w sztuce nie dzieje się nic interesującego”.

Kontynuował tradycję malarstwa figuratywnego. Tematem jego obrazów jest człowiek, Figura ludzka zmierzająca do katastrofy – zdeformowana, samotna, wyobcowana, w sytuacji zagrożenia, w otoczeniu pełnym dramatycznego napięcia. Bohaterowie jego prac zaludniają sterylne pomieszczenia o odrealnionej perspektywie, w których panuje nastrój dramatyzmu i teatralnej ekspresji. Wielokrotnie podejmował tematy religijne, których wyrazem jest powracający w jego obrazach temat ukrzyżowania oraz tworzona od 1949 roku seria płócien nawiązująca do obrazu Portret papieża Innocentego X Diego Vélazqueza.

Chociaż nie odebrał profesjonalnego wykształcenia artystycznego, był niezwykle świadom swojej sztuki, będąc dla niej najsurowszym krytykiem. W młodości obsesyjnie niszczył większość swoich wczesnych obrazów. Za swój pierwszy obraz uznał dopiero tryptyk Trzy studia postaci u podstawy Ukrzyżowania wystawiony w londyńskiej galerii Lefevre w 1945 roku. Wpływowy krytyk John Russell napisał wtedy: „Oblicze sztuki brytyjskiej zmieniło się w […] dniu, gdy trzy najdziwniejsze obrazy, jakie kiedykolwiek wystawione zostały w Londynie, przemycono bez ostrzeżenia do galerii Lefevre. Publiczność […] zaskoczona została obrazami tak nieustępliwie straszliwymi, że na ich widok umysł zatrzaskiwał się z łoskotem”. On sam mówił o swej sztuce: „Chciałbym, żeby moje obrazy wyglądały tak, jakby otarła się o nie istota ludzka, […] pozostawiając ślad [swojej] obecności i pamięć minionych zdarzeń, tak jak ślimak pozostawia za sobą śluz”. Nie pojawił się dotąd żaden znaczący kontynuator charakterystycznego stylu Bacona.

Inspiracje dla swych prac czerpał również z Rembrandta, M. Grünewalda, z filmów (np. Pancernik Potiomkin S. Eisensteina), ze znanych fotografii i prasy. Wybrane obrazy: Trzy studia postaci na podstawie tematu Ukrzyżowania (1949), Dwie postaci w trawie (1954), Szympans (1955), Krzycząca piastunka (1957), tryptyk Trzy postacie w jednym pomieszczeniu (1964), Leżąca figura (1966), Studia ludzkiego ciała (1970), Schodzący po schodach (1972), Ciało w ruchu (1976).

***

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury