Ukonstytuować Europę. W świecie, który nie ma wstydu – Bernard Stiegler

Dzisiaj widać niezwykle wyraźnie, że mamy do stoczenia walkę i że trzeba w tej walce zająć stano­wisko. Albowiem w walce trzeba zajmować stano­wisko. Trzeba jednakowoż bardzo uważać, żeby nie dać się ponieść. Celem tej walki jest bowiem mniej zniszczenie kapitalizmu, a bardziej jego ocalenie, jeśli mogę tak się wyrazić, od niego samego, ura­towania kapitalizmu przed jego autodestrukcyjnymi tendencjami. W młodości byłem goszystą, później komunistą i mocno zwalczałem kapitalizm. Wierzy­liśmy wówczas, że możemy utworzyć podwaliny pod inne społeczeństwo, które nie byłoby kapitali­styczne. Obecnie nie wierzymy już, że takie coś jest możliwe, a to dlatego, że nie zarysowuje się przed nami jako możliwość żadna niekapitalistyczna orga­nizacja społeczna. Być może coś takiego nadejdzie, a nawet prawdopodobnie nadejdzie, o ile, jeżeli w ogóle, ludzkość wciąż ma przed sobą długą przy­szłość. Jednak w tej chwili najpilniejsze zadanie polega na tym, aby przeszkodzić kapitalizmowi w samozniszczeniu i niszczeniu nas wraz z nim.

Nie oznacza to, że nie należy dokonać rewolucji. Wręcz przeciwnie, twierdzę, że pewne rzeczy prze­minęły [révolues] i dlatego wymagają rewolucji, a zwłaszcza wymagają wyjścia poza model pro­dukcja-konsumpcja. Jednak taka rewolucja będzie rewolucją kapitalizmu, a nie przeciw kapitalizmowi – przynajmniej na tę chwilę.

Żyjemy w świecie, który nie ma wstydu, a świat bez wstydu to świat, który przeminął. Nie jest to już świat, lecz miejsce wstrętne do życia. Dlatego też Lévi-Strauss mógł oznajmić, że nie lubi już tego świata. I również dlatego trzeba dokonać rewolucji, co stanowi również sens tego, co określam jako ka­tastrophe.

*

Albowiem przytaczane tutaj fakty tworzą ze­spół symptomów, które, występując pod wieloma postaciami na całej ziemi, powtarzają się i są po­chodną tego samego procesu. Stanowią przygnębia­jący efekt potężnej nędzy symbolicznej, która nęka współczesne społeczeństwa przemysłowe i niszczy elementarne struktury psyche, zwłaszcza narcyzm, ten najbardziej elementarny warunek wstydu. A na ogólniejszym poziomie – owe symptomy świadczą o rozległym procesie desublimacji, którego rozma­ite konsekwencje mają wybitnie niszczycielski cha­rakter.

Ujmując rzecz jeszcze inaczej, wstyd jest tym, co pochodzi z pragnienia jako czegoś, co konsty­tuuje cywilizację. Europa ukonstytuuje się jedynie w takiej zależności, albowiem pragnienie jest w swej esencji sublimacją, podczas gdy destrukcja pragnienia, jako rezultat jego przemysłowego skap­towania, niszczy wszelki wstyd, a przez to – wszel­ki horyzont sublimalności, bez projekcji której nie istnieje przyszłość na tej planecie, na Ziemi, gdzie żyją istoty wewnętrznie pragnące: mężczyźni, ko­biety, dzieci.

***

Na ten niewielki, dwutomowy szkic składają się nieopublikowane wcześniej teksty i wywiady przeprowadzone w okresie pomiędzy wyborami do Parlamentu Europejskiego z 13 czerwca 2004 roku a referendum z 29 maja 2005 roku oraz wystąpie­nie pochodzące z tego samego okresu. Po wybo­rach, w Wiarołomstwie i utracie kredytu zaufania 1.

Dekadencja demokracji przemysłowych9, usiłowa­łem pokazać, dlaczego biorąc pod uwagę bardzo ni­ską frekwencję w tych wyborach10, nadszedł czas, aby spojrzeć na kwestię europejską w nowy sposób. Natomiast we wspomnianym referendum naród francuski miał się wypowiedzieć na temat ratyfika­cji przez Francję projektu Konstytucji dla Europy, opracowanego przez konwent pod przewodnictwem Valéry’ego Giscarda d’Estainga.

Z przedmowy Michała Krzykawskiego

***

BERNARD STIEGLER (ur. 1952)

Francuski filozof, autor tryptyku Technika i czas, które dwie pierwsze części, Wina Epimeteusza i Dezorientacja, stanowiły rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem Jacques’a Derridy. „Oto doktorat,  który przejdzie do historii” – powiedział w 1992 roku Jacques Derrida. Od tamtego czasu Stiegler napisał ponad trzydzieści książek poświęconych wyzwaniom wynikającym z transformacji społecznych, politycznych, ekonomicznych, epistemologicznych i psychologicznych, które są związane z rozwojem technologicznym i naukowym w epoce „rewolucji cyfrowej”. Do jego ostatnich prac należą Społeczeństwo automatyczne 1. Przyszłość pracy (2015), W zaburzeniu. Jak nie oszaleć? (2016), Co zwie się opatrywaniem myśą? 1.Potężny regres (2018). Na język polski przetłumaczono Wstrząsy. Głupota i wiedza w XXI wieku. Bernard Stiegler jest również założycielem grupy filozoficznej pharmakon.fr. Obecnie kieruje Instytutem Badań i Innowacji, który stworzył przy Centre Pompidou.